15 Aralık 2019 Pazar

kamus

باب الباء
فصل الهمزة
الأبّ : همزەنك فتحی و بانك تشدیدیلە مطلقا اوتە دینور كلا معناسنە كە فاریسیدە كیاە دینور و علی قول رعی اولنەجق چایرلغە و اوتلاغە دینور یاخود من غیربذر و زرع حاصل اولان هر نباتە دینور كە فارسی ادا ایلە خودرو تعبیر اولنور معنای آتیدن مأخوذدر و منە قولە تعالی و فاكهة و ابّاالایة و هو الكلأ اوالمرعی او ما انبتت الارض و انسانك بلنە دینور خصر معناسنە شارح دیر كە اكثر نسخەلردە خضر عنوانیلە مرسومدر كە خای معجمەنك ضمی و ضد معجمەنك فتحیلەدر لكن غلطدر صواب اولان خصر اولمقدر و بو یالكز هذیل لغتیدر نتە كە عبابدە و تكملە دە و ساءر امّهاتدە بو منوال اوزرەدر انتهی وصاحب مصباحك و راغبك بیاننە كورە ابّ كلمەسی استعداد و تهیؤ معناسنە موضوع اولمغلە سفر و ستا ایچون اعدادە و جزّ و رعیە قابل و متهیء اولان سبزە و كیاهە اطلاقی آندن متفرعدر انتهی و ابّ كلمەسی مصدر اولور سیروسفرە متعلق لوازم و اسبابی تدارك ایدوب خاضرلنمق معناسنە كما سیذكر
الابیب: دبیب وزنندە و الاباب سحاب وزنندە و الابابە سحابە وزنندە بونلردە ابّ معناسنەدر یقال ابّ فلان للسیر یءب بكسیرالعین علی القیاس فی اللازم المضعف و یؤبّ بالضم علی خلاف القیاس ابّا و ابیبا و ابابا و ابابة اذا تهیأ و ابّ و ابابە كتابە وزنندە و ابابە سحابە وزنندە غریب الدیار اولان كمسە وطننی آرزو ایدوب اوزلمك معناسنەدر یقال ابّ الرجل الی وطنە ابّا و ابابة و ابابة ای اشتاق الیە و قیندن چقوب صیرمق ایچون الی قلچ قبضەسنە صالمق معناسنەدر یقال ابّ یدە الی سیفە اذا ردّها لیسلە و قصد معناسنەدر یقال ابّ ابّە ای قصد قصدە * مترجم در كە زمخشری كشافدە مرعابە ابّ اطلاقی قصد معناسندن مأخوذ اولمق اوزرە امضا ایلمشدر كە مأبوب دیمكدر مقصود معناسنە و بول طوغری و مستقیم اولمق معناسنەدر یقال ابت ابابتە ای استقامت طریقتە و دشمنی بر حملە ایلە بوزمق معناسنەدر یقال ابّ العدوّ اذا هزمهم بحملة لا مكذوبه لفظی مصدردر كذب كی یعنی بر حملۀ صادقە ایلە دشمنی منهزم ایلدی و دپرتمك تحریك معناسنەدر یقال ابّ الشئ اذا حركە
اب: همزەنك كسریلە یمندە بر قریە ادیدر
الاباب: كباب وزنندە سیر و سفرە متعلق لوازم و اسبابە دینور یقال هو فی ابابە ای فی جهازە و صویە اطلاق اولنور و سراب معناسندر كە نصف نهار اسّیلكندە ایراقدن چوللردە صو هیئتندە نمایان اولان بو صارقدر
الاباب: غراب وزنندە سیل عظیمە و موج عظیمە اطلاق اولنور
ابّە: همزەنك و بای مشددەنك فتحیلە بر رجل اسمیدر
ابّةالعلیا و ابّةالسفلی: یمندە عدن مضافاتندن لحج نام بلدە قضاسندە ایكی قریەلردر مرقوم ابّة نام كمسەنك اسمیلە مسمالردر
ابّه: همزەنك ضمیلە مغربدە افریقیە ایالتندە بر بلدەدر
التأبیب: تفعیل وزنندە حیقرمق معناسنەدر یقال ابّب الرجل اذا صاح
التأبب: تفعل وزنندە تعجب معناسنەدر یقال تأبّب الرجل بە ای تعجب بە و صفالنوب منبسط و شادان اولمق معناسنەدر یقال تأبب بە ای تبجح
الابابە: سحابە وزنندە و الابابە كتابە وزنندە یولە دینور طریقە معناسنە كرك حقیقی و كرك معنوی اولسون
ابّی: حتی وزنندە كوفە ایلە قصر بنی مقاتل بینندە بر نهرك اسمیدر ملوك نبطیەدن ابّی بن الصامغان نام ملك حفر ایتدرمكلە اكا منسوب و مسمادر و ینە عراقدە واسط نام بلدە ترابندە بر نهرك اسمیدر و مدینۀ منورەدە بر قویی آدیدر علی قول بوندە صواب اولان انا اولمقدر نون مخففە ایلە هنا وزنندە
الایئباب: اكتساب وزنندە حاضرلنمق تهیؤ معناسنەدر یقال اءتبّ الرجل اذا تهیأ
الاتب: همزەنك كسری و تای فوقیەنك سكونیلە و المءبّة مكنسە وزنندە یقاسز و یكسز اولان كوملەكە دینوركە عرب نسوانی كیرلر بز و بورنجك مقولەسی جاری و سطندن بر توب بعض مرتبە عمل ایلە بیونلرینە كچروب كوملك طرزندە كیرلر اكا بقیرە دخی دیرلر مشفوق اولدیغیچون مؤلفك و البقیرە قولی عطف تفسیریدر و اتب نسوانك اوستلك تعبیر ایتدكلری لباسە دینور فراجە كبی و مطلقا همان بالدرك و بجاغك نصفنە بالغ قیصە لباسە دینور زیبون كبی علی قول پاچەسز طونە دینور بوطلق تعبیر اولنور یاخود یكلری اولمیان كوملكە دینور جمعی آتاب كلور همزەنك مدیلە و اتاب كلور همزەنك كسریلە و اتوب كلور همزەنك ضمیلە و اتب همزەنك كسریلە ارپەنك قبوغنە دینور قشر الشعیر معناسنە
التأتیب: تفعیل وزنندە بز ذكر اولنان اتب دیدكلری لباس ترتیب اولنمق معناسنەدر یقال اتب الثوب علی بناء المجهول تأتیبا ای صیراتبا بونك استعمالی مجهول اوزرەدر و تأتیب بر كمسەیە اتب مزبوری كیدرمك معناسنەدر یقال اتبە ایاە ای البسە ایاە یعنی الاتب
التأتب : تفعل وزنندە ذكر اولنان اتب دیدكلری لباسی كیمك معناسنەدر یقال تأتب بالاتب اذا لبسە و یات و یراغنی كوروب حاضرلنمق معناسنەدر یقال تأتب للامر اذا استعدّ لە و بر نسنە پكشوب صلابت بولمق تصلب معناسنەدر یقال تأتب الشیء اذا تصلب و یایك باغنی كوكسە كتوروب اموزلری انك ایچندن چیقارمغلە یایی ارقەیە المق معناسنەدر یقال تأتب القوس اذا جعل حمالها فی صدرە و اخرج منكبیه منها
الاءتتاب : اكتساب وزنندە بو دخی ذكر اولنان اتب دیدكلری لباسی كیمك معناسنەدر یقال اءتب اءتبابا اذا لبس الاتب
المؤتب: معطم وزنندە طرنقلری بر طرفە طوغری اكریجە و قاچق اولان كشییە دینور یقال رجل مؤتب الطفر ای معوّجە
المءثب : ثای مثلثە ایلە منبر وزنندە مشمل معناسنەدر كە ولنسە و احرام طرزندە یوكدن یاپلمش بر كونە لباسدر كە عربلر برنس كبی اكا صریلوب بورینورلر بتون بدنلرینی احاطە ایدر و دوز و ملایم یرە دینور جدول معناسنە و ارض مرتفعەیە دینور جمعی مأثب كلور مكاسب وزنندە و مأثب جمع صیغەسی اوزرە بر موضع ادیدر علی قول مدینۀ منورە قربندە بر طاغ آدیدر كە آندە صلطان الانبیاء علیە افضل التحایا حضرتلرینك صدقاتلری واقع اولمشدر
الاثب: فتحتینلە بر شجر آدیدر و بو اثأب مخففیدر كە احمر وزنندەدر
الادب: فتحتینل ظرافت و اوصلولق كە ناسلە قولا و فعلا لطف معاملە و حسن مناولە ایلمكدن عبارتدر فارسیدە فرهنك دینور یقال بە ادب ای ظرف و حسن تناول* مترجم دیر كە تعریفاتدە ادب جمیع انواع خطادن ما بە الاحتراز اولان نسنەیی بیلمكدن عبارەتدر دیو معرّفدر و بعض اعلام اخلاق حسنۀ ظاهرە ایلە تفسیر ایلمشدر و دولت اسلامیەدن بر مدت مرورندە علوم عربە و اشعارە ادب اطلاق ایلدیلر باعث تأدیب اولدیغیچون* و ملكە تعصم من قامت بە عما یشینە * عبارتیلە تعریف ایلدیلر یعنی ادب بر قوّت راسخۀ نفسیەدر كە متصف اولان كمسەیی موجب شین و عیب اولان نسنەلردن حفظ ایدر و ادب ایكی نوعدر بری ادب النفس و بریسی ادب الدرسدر دیدكلری تعریف مذكورك فقرۀ اخیرەسنە ناظر اولمش اولورو فقرۀ اولاسی اصطلاح عرفادە حفظ حدود شرعیە و سلوك طریقت مرعیەدر كە اخلاق حسنۀ باطنەدن عبارتدر * طرق الحق كلها آداب * و عند الفقها سنتە مبنی اولان حركات دیمكدر كە ادب خبرە و ادب عشرە كلاملری اكا ناظردر و اشبو ادب كلمەسی ادب لفظندن اسمدر ادب همزەنك فتحی و دالك سكونیلە بر كمسەیی طعام و ضیافتە دعوت ایلمك معناسنە اولمغلە اخلاق مذكورە صاحبنی خیرات و حسناتە داعی اولمق مناسبتیلە ادب اطلاق اولنمشدر و بین العلماء ادب البحث دخی واردر كە علم مناظرەیی مشتملدر خلاسە ادبك تحتندە اخلاق مرضیۀ ظاهرەدن ماعدا بالجملە شرعك استیجاب و عقلك استحسان ایلدكی اطوار و اقوال مندرجدر عفت و ظرافت و نزاكت و اظهار عدل و لطف معاملە و انصاف و ساءر مكارم اخلاق و محاسن اوصاف كبی انتهی و ادب كلمەسی مصدر اولور بر كمسە ادبلو اولمق معناسنە یقال ادب الرجل ادبا من الباب الخامس اذا ظرف وحسن تناولە و مأدب بە ترتیب ایلمك معناسنەدر یقال ادب فلان ادبا من الباب الثانی اذا عمل مأدبة كما سیذكر
الادیب: امیر وزنندە ادبلو كشییە دینور جمعی ادباء كلور علماء وزنندە
التأدیب: تفعیل وزنندە تعلیم ایلمك معناسنەدر كە مراد آداب شرعیە و عرفیە و علم اوكرتمك معناسنەدر كە ادب اكا لازم كلور یقال ادّبە تأدیبا اذا علمە مصباحدە علمە ریاضة النفس و محاسن الاخلاق عبارتیلە مفسردر
التأدب: تفعل وزنندە مطا و عیدر ادبلنمك و ادب و علم اوكرنمك معناسنەدر یقال ادبە تأدیبا فتأدّب
الاستءداب: تأدّب معناسنەدر یقال استأدب بمعنی تأدّب
الادبة: جرعە وزنندە و المأدبة مسعدە وزنندە و المأدبة دالك ضمیلە مكرمە وزنندە ضیافت طعامنە یاخود ولیمە طعامنە دینور تقول شهدنا الادبة و المأدبة و المأدبة و هی طعام صنع لدعوة او عرس و ادبە عجب و تعجب معناسنەدر
الایداب : همزەنك كسریلە پادشاە و والی قلر و سلطنت و ایالتندە اولان الكایی پر عدل و داد ایلمك معناسنەدر یقا آدب السلطان البلاد ایدابا اذا ملأ ها قسطا و عدلا و بر كمسەیی ضیافتە دعوت ایلمك معناسنەدر یقال آادبە ای دعاە الی تعامە
الادب: همزەنك فتحی و دالك سكونیلە عجب معناسنەدر كە تعجب ایلمكدر و بر كمسەیی دعوت ایلمك معناسنەدر یقال ادبە ادبا من الباب الثانی اذا دعاە الی طعامە
ادب البحر : بعض امهاتدە همزەنك فەتحی و دالك سكونیلە بعضندە فتحتینلە مضبوطدر دریانك كثرت آبنە اطلاق اولنور ضیافت معناسندن مأخوذدر یقال جاش ادب البحر اذا كثر ماؤە
ادبیّ : عربیّ وزنندە طئّ قبیلەسی دیارندە بر طاغك اسمیدر
الارب : همزەنك كسری و رانك سكونیلە زیركلك دهاء معناسنەدر و نكر و خبث و شرّ و غاءلە معنالرینەدر یقال بە ارب ای نكر و خبث و غاءلة و عضو و اندام معناسنەدر تقول قطعتە اربا اربا ای عضو عضوا * شارح دیر كە جمعی ارآب كلور احزآب كبی و منە حدیث الصلاة "كان یسجد علی سبعة ارآب" ای اعضاء راغبك تحقیقنە كورە ارب لفظی دفعی خصوصندە احتیالی مقتضی اولان فرط حاجت معناسنە موضوعدر پس مطلقا حاجتدن اخص اولور بعدە كاە حاجت مفردەدە و كاە بلا حاجة همان مكر و احتیالدە استعمال ایلدیلر بو صورتدە دهاء و مكر و خبث و غاءلە معنالری بوندن متفرّع اولور و كاە اولور كە پك حاجتلو اولان عضوە اطلاق اولنور زیرا اعضاء مطلقە ایكی قسمدر بری مدار حاجت اولان عضودر ید و رجل و عین كبی و بریسی مدار زینت اولان عضودر حاجب و لحیە كبی و عقدە و احكام و ساءر معانیسی دخی معنای اوّلدن مأخوذدر انتهی و ارب عقل و ذكاء و دین و ملت معنالرینەدر و فرج معناسنەدر كە عضو نامحرمدر و ارو حاجت معناسنەدر
الاربة : همزەنك كسریلە و ضمیلە لغتدر بو دخی زیركلك دهاء معناسنەدر و حاجت معناسنەدر ارب كبی و اربە همزەنك كسریلە مكر و حیلە معناسنەدر
الارب: فتحتینلە و المأربة میمك فتحی و رانك حركات ثلاثیلە بو دخی حاجت معناسنەدر تقول مالی فیە ارب و اربة و ارب و مأربة ای حاجة
الارب: همزەنك كسری و رانك فتحیلە و الارابە كرامە وزنندە عاقل و زیرك اولمق معناسنەدر یقال ارب الرجل اربا كصغر صغرا و ارابة من الباب الخامس اذا عقل
الاریب : امیر وزنندە و الارب كتف وزنندە عاقل و زیرك و هوشیار اولان كشییە دینور
الارب : فتحتینلە بر نسنەیە ادمان ایلمك معناسنەدر كە مراد ادمان و اعتیاد ایلە استاذ و حاذق اولمقدر یقال ارب باالشئ اربا من الباب الرابع اذا درب بە یعنی و صار فیە ماهر او بر نسنەیە محتاج اولمق معناسنەدر یقال ارب الیە اذا احتاج الیە و زمان سخت و مشتد اولمق معناسنەدر یقال ارب الدهر اذا اشتدّ و بر نسنەیە بغایت عشق و علاقە ایلمك معناسنەدر یقال ارب بە اذا كلف و معدە فساد اولمق معناسنەدر یقال اربت معدتە ای فسدت و اعضاءبدن بر عارضە سببیلە فصلە فصلە آیریلوب دوكلمك معناسنەدر یقال ارب الرجل اذا تساقطت اعضاؤە و قطع اربە و یقال اربت ایهاالرجل من یدیك ای سقطت ارأبك من الیدین خاصة یعنی اللریكە مخصوص اولان عضولرك لحم مهرّا كبی صاپر صاپر دوشوب دوكلسن ابن اثیرك بیاننە كورە بین الناس مذموم و معیوب و خجیل و شرمسار اولەسن دیمكدن كنایەدر و ارب بر كمسەنك الی كسلمك یاخود فقیر اولوب ایدئ ناس عطیەسنە محتاج اولمق معناسنەدر یقال اربت یدە ای قطعت او افتقر فاحتاج ما بایدی الناس و بو اكثری بددعا موقعندە ایراد اولنور
الاربة : همزەنك ضمیلە دوكومە دینور عقدە معناسنە علی قول شول دوكومە دینور كە چوزمدكجە چوزلمیە یعنی سخت و شدید اولە و اربە بیونە كچرەجك قلادەیە دینور و آت و طوار باغلیەجق طاولە اینك و اورك و كوكن و كوستك مقولەسنك ایاغنە كچەجك خلقەسنە دینور
الاربیة: همزەنك ضمیلە احجیە وزنندە اویلق دیبنە دینور كە قالچە تعبیر اولنور یقال اشتكی اربیتە ای اصل فخذە
الارب : ضرب وزنندە شهادت پرمغیلە اورتە پرمغك آرالغنە دینور و ارب مصدر اولور دوكومی پك باغلیوب محكم ایلمك معناسنەدر یقال ارب العقد اربا من الباب الثانی اذا احكمە و بر كمسەنك بر كمسەنك عضوینە اورمق معناسنەدر یقال ارب فلانا اذا ضرب علی ارب لە
الارب : همزەنك ضمیلە قوزینك و اوغلاغك هنوز تولد ایلمش تازەسنە دینور كە كورپە تعبیر اولنور
الاربیان : همزەنك و بانك كسریلە بر نوع بالق آدیدر تركیدە تكە و كرویت دیدكلریدر و بر نوع بقل و نبات آدیدر مفرداتدە پاپادیە نوعندن بهار دیدكلریلە مفسّردر
اراب : همزەنك حركات ثلاثیلە بر موضع آدیدر علی قول بر صو اسمیدر مأرب منزل وزنندە یمندە بر موضع آدیدر مملحەدر یعنی ترابندە طوزلەلر واردر كتب جغر افیادە مأرب یمندە بر بلدەدر كە سبأ دخی دیرلر دیو مرسومدر و مصباحدە دخی مرقومدر كە مأرب یمندە ازد بلادندن بر بلدەدر كە حضرموت طاغلرینك نهایتندە و اقعدر و بلقیسك مقرّی ایدی و اكا سبأ دخی دیرلر كە بانیسی اولان سبأ بن یشجب بن یعرب بن قحطان ایلە مسمّادر و بو تأنیث و علمیتلە غیر منصرفدر
الایراب : همزەنك كسریلە ظفریاب اولمق معناسنەدر یقال آرب علیهم ایرابا اذا فازو و فلج
الاربی : همزەنك ضمی و رانك فتحی و قصریلە آفتو داهیە معناسنەدر
التأریب : تفعیل وزنندە بر نسنەیی متین و محكم قلمق معناسنەدر یقال ارّب الشئ تأریبا اذا احكمە و بچاق و قلچ مقولەسنی بیلیوب كسكین قلمق معناسنەدر یقال ارّب السكین اذا حدّدە و بر نسنەیی چوغالتمق و توفیر و تكمیل ایلمك معناسنەدر یقال ارّب الشئ اذا وفرە و كملە
المؤرّب : معظم وزنندە وافر و كامل اولان شئءە دینور یقال شئ مورّب ای موفّر
التأرّب : تفعل وزنندە بر نسنە ضمنندە سردلشوب تعصب و امتناعلە كردنكشلك ایلمك معناسنەدر یقال تأرّب فی الامر اذا تأبی و تشدّد و تصنع و تكلفلە زیركلنمك و صورت دهاء كوسترمك معناسنەدر یقال تأرّب فلان اذا تكلف الدهاء
المستأرب : اسم مفعول بنیەسیلە بورجلویە دینور مدیون معناسنە
المؤارب :مجاهدوزنندە مداهی یعنی مكار و عیار و قلّاش كمسەیە دینور یقال رجل مؤارب ای مداه
الاربان : همزەنك ضمیلە عربان لفظندە لغت اولمغلە عرب مادەسندە مرسومدر كە مدار انعقاد بیع و شرا اولان پیشین اقچەیە دینور
الاربیة : كتیبە وزنندە بیوك و بول تنجرەیە دینور یقال قدر اریبة ای واسعة
الازب :همزەنك و زای معجمەنك فتحیلە دوە كویش كتورمز اولمق معناسنەدر كە علتدن یاخود پك زبونلقدن اولور یقال ازبت الابل ازبا من الباب الرابع اذا لم تجتّر
الازب : همزەنك كسریلە بودور كشیە دینور و غلیظ الجثە كمسەیە دینور و آفت و داهیە معناسنەدر و لئم و ناكس شخصە دینور و یاقشقسز بد اندام و عبوس و دمیم كمسەیە دینور و شول كمسەیە دینور كە اعضأ و مفاصلی اینجە و خردە اولوب قطعا كمیكلری و لوحەلری ارتمیوب و ایریلنمیوب همان زیادەسی قرنی و اشاغیسی طرفنە اولە كە یوقاریسی قاوال و اشاغیسی ششخانە اعجوبە شكل اولور یقال هو ازب ای الدقیق المفاصل الضاوی لا تزید عظامە و انما زیادتە فی بطنە و سفلیە
ازبّ العقبە : همزەنك و زانك فتحیلە بر ییلان اسمیدر بونك موقع ذكری زبب مادەسی اولمغلە اورادە مرسومدر بورادە ذكر ایدنلر وهم ایلمشلردر زیرا همزەسی اصلیە دكلدر
الازب : كتف وزنندە و الازیب امیر وزنندە اوزون كمسەیە دینور
الازبة : ازمە وزنندە قیتلق شدت و قحط معناسنەدر یقال اخذتە الازبة ای الشدة و القحط
ازاب : كتاب وزنندە بنو تمیم شعبەسی اولان بنی العنبر جماعتنە مخصوص بر صو آدیدر
الازب : ضرب وزنندە صو آقمق معناسنەدر یقال ازب الماء ازبا من الباب الثانی اذا جری
المءزاب : محراب وزنندە و كاە اولور كە همزەیی یایە قلب ایدرلر اولوغە دینور ناودان معناسنە و بو اسم آلتندە ذكر اولنان ازب لفظندن مأخوذدر علی قول بو لفظ فارسیدن معرّبدر بل اطماء معناسنە كە بل كلمە بول لفظندن امر حاضر اولمغلە صویی بول ایلە كە اسالە ایلە دیمكدر زیرا میز لفظی فارسیدە بول ایلمك معناسنە اولان میزیدن كلمەسندن امر حاضردر كویا كە آلت مرقومەیە خطاب اولور مترجم دیر كە قول اخیر تصرف عجیب اولدیغی غیر ستیردر
الآزبە : عازمە وزنندە شول دوەلرە دینور كە آریق اولمملریلە كویش كتورمز اولەلر یقال ابل آزبة ای ضامرة لا نجترّ
التأزب : تفعل وزنندە بولشمق اقتسام معناسنەدر یقال تأزبواالمال بینهم اذااقتسموە
الاسب : همزەنك كسری و سینك سكونیلە قاسیغدە بتن قیللرە دینور علی قول اودیرندە و علی رأی خاصة مقعددە بتن قیلە دینور یقال حلق اسبە ای شعر ركبە او هو شعر الفرج او الاست * شارح دیر كە بونك اصلی وسب ایدی كە نباتە دینور همزە واودن مبدلەدر
المؤسّب : معظم وزنندە تویی و یوكی چوق طوارە اطلاق اولنور مادۀ مرقومەدن مأخوذدر یقال كبش مؤسّب ای كثیر الصوف
الایساب : همزەنك كسریلە برك نباتی چوق اولمق معناسنەدر یقال آسبت الارض ایسابا اذا اعشبت
الاشب : همزەنك فتحی و شین معجمەنك سكونیلە بر شیءە شئ آخر قاتوب قارشدرمق معناسنەدر یقال اشبە اشبا من الباب الثانی اذا خلطە و بر كمسەیە لوم و تعییب و سرزنش ایلمك معناسنەدر یقال اشب فلانا اشبا من الباب الثانی و الاول اذا عابە و لامە
الاشب : فتحتینلە اغاجلر كور و صیق اولمغلە داللری بری برینە كیریشوب صارمشق و چنلقی اولمق معناسنەدر یقال اشب الشجر اشبا من الباب الرابع اذا التفّ و وصف مذكور اوزرە اولان اغاجلرە اطلاق اولنور كە مبالغة تسمیە بالمصدردر * و منە حدیث عبد اللە او عمر و بن امّ مكتوم رضی اللە عنە انە قال للنبی صلی اللە علیە و سلم * انی رجل ضریر بینی و بینك اشب فرخص لی فی العشأ و الفجر قال "هل تسمع الندآء " قال نعم فلم یرخص لە * یرید بذلك النخیل الملتفة
التأشب : تفعل وزنندە بو دخی اغاجلر بری برینە قارشوب كیرشمك معناسنەدر یقال تأشب الشجر بمعنی اشب و ناس بری برینە مختلط اولمق علی قول مجتمع اولمق معناسنەدر یقال تأشب القوم اذا اختلطوا او اجتمعو او تأشبوا الیە دیرلر انضموا الیە معناسنە یعنی خلق اطرفدن كلوب آكا منضمّ و ملحق اولدیلر
التأشیب : تفعیل وزنندە اغاجلری صیق و چتلقی ایلمك معناسنەدر تقول اشبت الشجر تأشیبا ای جعلتە ملتفّا و ناسی بری برینە دوشروب شوریدە قلمق معناسنەدر یقال اشب القوم اذا حرّش بعضهم علی بعض
الاشابة : همزەنك ضمیلە اجناس مختلفەدن مجتمع اولان جماعتە دینور اخلاط و اوباش معناسنە و حراملە مختلط اولان قزانجە دینور جمعی اشایب كلور اصابع وزنندە یقال عندە اشابة من الناس ای اخلاط و یقال لە اشابة من الكسب ای ما خالطە الحرام
الاشبانیّ : فتحاتلە بغایت قرمزی اولان شیۀ دینور یقال رجل اشبانیّ ای شدید الحمرة
الأتشاب : اكتساب وزنندە بو دخی ناس بری برینە مختلط یاخود مجتمع اولمق معناسنەدر یقال اءتشب القوم اءتشابا اذا اختلطوا او اجتمعوا
المؤتشب : میمك ضمی و تاء و شینك فتحیلە نسبتدە اختلاط و التباس اولان یعنی مضبوط النسب و صریح الاصل اولمیان كشییە اطلاق اولنور یقال هو مؤتشب ای غیر صریح فی نسبە
اشبە : جرعە وزنندە سباعدن قوردك اسامیسندندر
الالب : همزعنك فتحی و لامك سكونیلە ناس هر طرفدن آقشوب كلمك معناسنەدر یقال الب الیە القوم البا من الباب الاول اذا اتوە من كل جانب و طوارلری طوپلیوب سورمك معناسنەدر یقال الب الابل البا من الباب الاول و الثانی اذا ساقها یعنی منضما و طوار طوپلنوب سوریلوب كتمك معناسنەدر یقال البت الابل ای انساقت و انضمّ بعضها الی بعض و اركك اشك دیشییی اوكونە قاتوب قوغوب كتمك معناسنەدر یقال الب الحمار طریدتە اذا طردها طردا شدیدا * شارح دیر كە بو معنادە حماردن غیریسی مسموع دكلدر پس خصایصدن اولور و الب بركدرمك معناسنەدر یقال الب الجیش اذا جمعهم و بركمك معناسنەدر یقال الب القوم اذا اجتمعوا و سرعت ایلمك معناسنەدر یقال الب الرجل اذا اسرع و عودت ایلمك معناسنەدر یقال الب الیە ای عاد و یغمور متصل یاغمق معناسنەدر یقال البت السماء اذا دام مطرها و الب ساقیء بزم عشرتك جنبش و نشاطنە دینور و نفس انسانیەنك هوا و هوسنە میل و انجذابی حالتنە دینور و صوسزلغە دینور و دشمنك حسّ و ادراك ایلمیوب ذهن و خیاللرینە خطور ایلمیان جهتدن شبخونلرینە متعلق ترتیب اولنان رأی و تدبیرە دینور و كورپە قوزی دریسنە دینور و زهرقاتلە دینور و طرد شدید معناسنەدر و شدت حما و حرارتە دینور و چبانك هنوز صاغالمغە باشلمەسی حالتنە دینور و ظلم و عداوت اوزرە مجتمع اولان ناسە دینور بوندە همزەنك كسریلە دە لغتدر یقال هم علیە الب و الب واحد ای مجتمعون علیە بالظلم و العداوة
التألب : ثعلب وزنندە كودەسی طوپاچ غلیظ الجثە كمسەیە دینور و اول هیءت اوزرە اولان یبان اشكنە و طاغ تكسنە دینور مؤنثندە تألبە دینور هایلە یقال رجل تألب ای الغلیظ المجتمع و كذا من حمر الوحش و الوعل و تألب بادیە اشجارندن بر شجر آدیدر
الالب : همزەنك كسریلە فتر معناسنەدر كە باش پرماغلە شهادەت پرمغی آچلدقتە مابینلرینك حاوی اولدیغی مقداردن عبارتدر تركیدە سرە تعبیر اولنور و الب بر شجر آدیدر كە اغاج قاونی شجرینە شبیە اولور جمیع حیواناتە سم قاتلدر
الالباب : همزەنك كسریلە بو دخی حمار دیشیسنی اوكنە قاتوب شدتلە قوغوب كوتورمك معناسنەدر یقال البّ الحمار طریدتها البابا اذا طردها شدیدا
الالوب : صبور وزنندە توز تپراق صاوران ریح باردەیە دینور یقال ریح الوب ای باردة تسقی التراب و قوییدن قوغەیی چاپك چیقارر اولان كمسەیە دینور علی قول جنبش و نشاطلە صو چكن كمسەیە دینور یقال رجل الوب اس سریع اخراج الدلو او نشیط یعنی فی ذلك
الالبة : همزەنك ضمیلە آجلق مجاعە مانەسنەدر
الالبة : فتحاتلە یلبە معناسنەدر كە دریدن اولان قلقانە دینور
التألیب : تفعیل وزنندە ناسی بری برینە قشقردوب میانەلرینی افساد ایلمك معناسنەدر یقال البّ بین القوم تألیبا اذا حرّضهم الی الفساد و افسد بینهم
المءلب : منبر وزنندە سریع و چاپك آدمە دینور یقال رجل مءلب ای سریع
البان : سحبان وزنندە بر بلدە آدیدر * شارح دركە غزنین نام شهردە ایكی مرحلە مسافەدە واقعدر
الاب : سحاب وزنندە مدینۀ منورە قربندە بر مودعدر
التأنیب : نونلە تأدیب وزنندە بر كمسەیە عتاب و سرزنش ایلمك علی قول ادلە و براهینلە اسكات و تبكیت ایلمك یاخود ساءلە اقبح ردّ ایلە جواب ویرمك معناسنەدر یقال انّبە تأنیبا اذا لامە او بكتە او سألە فنجهە ای ردّە اقبح ردّ
الانب : فتحتینلە سبزوات قسمندن بادنجانە دینور تقول اكلنا الانب ای الباذنجان * شارح دیركە انب عند الاكثر طلب وزنندە فارسیدە دخی باذنجانە دیمكلە ظاهر الغت مواردەدر و بعض مولّدین تغبیر ایلە اندبخ تعبیر ایلدیلر
الاناب : سحاب وزنندە مسك علی قول مسكە مشابە بر نوع عطر آدیدر
الاءتناب : اكتساب وزنندە شبع یاخود غیری عارضە سببیلە طعامە اشتهاسز اولمق معناسنەدر
المؤتنب : ایتنابدن اسم فاعلدر طعامە اشتهاسی اولمیان كمسەیە دینور یقال هو مؤتنب ای لا یشتهی الطعام
الاوب : همزەنك فتحی و واوك سكونیلە و الایاب همزەنك كسری و یانك تخفیفیلە و تشدیدیلە لغتدر و الاوبة همزەنك فتحیلە و الایبة واوی یایە قلبلە كیرو دونمك رجوع معناسنەدر یقال آب الرجل یؤوبا و باوا یابا و اوبة و ایبة اذا رجع و اوب بولودە دینور سحاب كبی ویلە دینور ریح معناسنە و سرعت معناسنەدر و طوار یورركن اللرینی و ایاقلرینی چاپك دوندرمك یعنی چاپك آلمق معناسنەدر یقال ما اعجب اوب قواءمە ای رجعها فی السیر و قصد و عزم ایلمك معناسنەدر یقال آبە اوبا اذا قصد و دأب و عادت معناسنەدر یقال هذا اوبە ای عادتە و طوغریلق استقامت معناسنەدر و بال آریسنە دینور نحل معناسنە و یولە دینور طریق معناسنە و جهت و سمت معناسنەدر تقول كنت علی اوبە ای جهتە و كیجە ایچرە صویە كلمكە دینور یقال آب الماء او با اذا جاءە لیلا و اوب آیب لفظندن جمع اولور صحب و صاحب كبی راجع معناسنە و اوب كذلك مصدر اولور ابعاد ایلمك معناسنە یقال آبە اللە اوبا ای ابعدە و بو بددعادر و یقولون آبك و آب لك مثل ویلك یعنی وای سكا * شارح دیركە بونك اصلی آبك ما تكرە ایدی عاودك ما تكرە معناسنە بعدە فاعل اضمار اولندی
التأویب : تفعیل وزنندە و التأییب واوی یایە قلبلە بونلر دە رجوع ایلمك معناسنەدر یقال اوّب عنە و ایّب اذا رجع و بتون كوندز یولدە سیر ایلمك معناسنەدر كیجەیە قدر طورمیوب كتمكدن عبارتدر یقال اوّبوا اذا ساروا النهار كلە و مركوب اولان دوەلر بری برینە قزیشوب معارضە و مبارات ایدەرك كتمك معناسنەدر یقال اوّبت الركاب اذا تبارت فی السیر
التأوب : تفعل وزنندە بو دخی ەجوع ایلمك معناسنەدر
الاواب و الایاب : همزەلرك ضمی و واوویانك تشدیدلریلە آیب كلمەسندن كە راجع معناسنەدر
الایاب : كتاب وزنندە و الایوب قعود وزنندە كونش باتوب غاءب اولمق معناسنەدر یقال آبت الشمس ایابا و ایوبا اذا غابت
المتأوّب و المتأیّب : میملرك ضمی و واو مشددە و یای مشددەنك فتحیلە تأوّب و تأیّب كلمەلرندن مصدرلردر كیجە ایلە كلمك معناسنە یقال تأوّبە و تأیبە متأوّبا و متأیّبا اذا اتاە لیلا
الاءتیاب : افتعال وزنندە كیجە ایچرە صویە كلمك معناسنەدر تقول اءتبت الماء اءتبابا ای وردتە لیلا
الاوب : فتحتینلە طارلمق معناسنەدر یقال اوب الرجل اوبا من الباب الرابع اذا غضب
الایءاب : ایجاب وزنندە بر كمسەیی طارلتمق معناسنەدر تقول اوءبتە ای اغضبتە
المأوبة : مفاعلە وزنندە مركوب اولان دوەلر بری برینە قزیشوب معارضە ایلە یورویشمك معناسنەدر یقال آوبت الركاب اذا تبارت فی السیر
المأوّبە : میمك ضمی و واو مشددەنك كسریلە بتون كوندز هبوب ایدن روزكارە دینور یقال ریح مأوّبة ای تهبّ النهار كلە
الایبة : ناءبە وزنندە نصف نهار وقتندە ایچیلان مشروبە دینور شربۀ قاءلە معناسنە
آبە : غابە وزنندە ایراندە ساوە شهرینە قریب بر شهر آدیدر و مغربدە افریقیە قربندە بر شهر آدیدر
مأب : سحاب وزنندە ارض شامدن بلقا قضاسندە بر بلدەدر و مأب اوب لفظندن اسم مكاندر دونوب وارەجق یرە دینور مرجع و منقلب معناسنە و یقال بینهما ثلاث مأوب علی وزن مثالب ای بینهما ثلاث رحلات بالنهار یعنی میانەلرندە كوندز كتمسیلە اوچ قوناق مسافە واردر بورادە مأوب مأب لفظندن جمعدر كوندز یورییوب وارەجق یرە دینور
المأوّب : معظم وزنندە قارپوزك تپسی دلیمی و یاقە اویونتوسی كبی بغایت دكرمی و مدوّر قطع اولنان شیۀ دینور و منە المثل قال الحباب بن المنذر انا حجیرها المأوّب و عذیقها المرجب حجیر حجرەنك مصغریدر كە بورادە مغارە مراددرو عذیق عذقك مصغریدر كە خرما صالقمنك چوپنە دینور یعنی بن آنلرك مدور نقب اولنمش غارییم كە بكا التجا ایدرلر و خرماسی چوك دالییم كە بندن اجتنأ ایدرلر مثل مزبور انا جذیلها الحكك عنوانیلەدە منقولدر
آب : ناب وزنندە بر معروف آیدر عجمیدن معرّبدر رومیەدن آغستوس دیدكلری آی اولەجقدر
الاوبات : همزەنك فتحی و واوك سكونیلە اوبەنك جمعیدر طوار ایاقلرینە دینور قواءم معناسنە
بنو اواب : توّاب وزنندە بر قبیلەدر مخیس الاوابی كە تابعیندندر اول قبیلەیە منسوبدر
الاهبة : همزەنك ضمی یات و یراغە دینور كە سیر و سفر و حرب مقولەسی حالات مهماتیدر ساز و عدّە معناسنە
الهبة : هانك ضمیلە اهبه معناسنەدر یقال اخذ للسغر اهبتة و هبتە ای عدّته
التأهیب : تفعیل وزنندە یراقلنوب حاضر و آمادە اولمق معناسنەدر یقال اهّب للامر تأهیبا اذا استعدّ
التأهّب : تفعل وزنندە تأهیب معناسنەدر یقال تأهّب للحرب اذا استعدّ
الاهاب : كتاب وزنندە درییە دینور جلد معناسنە علی قول دباغت اولنمامش خام درییە دینور جمعی آهبه كلور همزەنك مدیلە افعلە وزنندە و أهب كلور ضمتینلە و اهب كلور فتحتینلە مصباحك بیاننە كورە جمع اخیر غیر قیاس اوزرەدر و عندالبعض اسم جمعدر و اهاب اسمادندر اهاب بن عمیر معروف راجزدر و ابو اهاب بن عزیز اصحابدندر
اهاب : سحاب وزنندە مدینۀ منورە قربندە بر موضعدر
اهبان : عثمان وزننده اصحابدندر
ایهب : زینب وزنندە بر موضعدر
الایّاب : كتان وزنندە سقّاء مەناسنەدر و فی الحدیث * كان طالوت ایابا * ای سقّاء
الایبة : عیبه وزنندە اوبه لفظندە لغتدر كە رجوع معناسنەدر واوی یایە منقلب اولمشدر نتە كە ذكر اولندی

فصل الباء
البؤب: زفر وزنندە شول آته دینور كە قصە كودەلو و قلین اتلو و سیرك آدیملو اشكین و یوریمسی و سكرتمسی پك میدانلو اولە
ببة: دتبە وزنندە هنوز دیللنمكە بشلیان معصومك صوتندن حكایە دركە ببة ببة دیەرك سویلمكە بشلر و ببة بر رجل قرشیلغیدر جوەرینك ببە بر جاریە آدیدر دیوب رجز ایلە استشهادی غلطدر انجق ببە ذكر اولنان قرشیلغیدر كە عبد اللە بن الحارث بن نوفل در كذلك جوهرینك استشهاد محلندە راجزدن حكایە ایلە قال الراجز قولی دخی غلطدر بلكە اول ارجوزەیی ذكر اولنان عبد اللە هنوز طفل صغیر ایكن والدەسی هند بنت ابی سفیان ترقیص ایدەرك ترجیز و انشاد ایلمشدر و ارجوزە بودر * لانكحن ببة جاریة خدبة مكرمة محبە تجبّ اهل كعبە یعنی ببەیە بن بر ننومند محبوبە دختر نكاح ایدوب آلورم كە حسن و جمالدە قریش نسواننە غالبە اولور شارح یدخل فیها زبّە فقرەأ لطیفەسنی دخی الحاق ایلمشدر و ببة اتنە طلو نازك بدن ترو تازە جوانە دینور و ببة لفظی احمق كمسیە صفت اولور كویا كە حكایەء صوت صبی كبی بیهودە دیمك اولور دار ببة مكهء مكرمەدە بر خانەدر
الببّ:بانك فتحیلە بأج مرادفیدركە ضرب و كونە و اسلوب معناسنەدر لسانمزدە بابت و چشید تعبیر اولور و ننومند و سمین جوانە دینور یقال رأیت ببا ای شابا سمینا
الببّان: قتبان وزنندە و بانك تخفیفلە جاإزدر بو دخی اسلوب و طریقە معناسنەدر یقال هم ببان واحد و علی ببان و احد و یخفف ای علی طریقة یعنی جملەسی یكرنك و یكطرز و یكروشلردر قال الشارح و منە قول عمر رضی اللە عنە ان عشت فسأ جعل الناس یتانا واحدا یریدالتسویة فی القسم و كان یفضل المهاجرین و اهل بدر فی العطاء
البأببة: قبقبە وزنندە اركك دوە كوكرەمكَ هدیر فحل معناسنەدر بر دزبە دال مهملە و زای معجمە ایلەدر خدمە وزنندە امام بخاری علیە الرحمە حضرتلرینك جدّی اسمیدر و بو كلمەء فارسیەدر اكنجی زرّاع معناسنەدر
بسبە:رسمە وزنندە بخارا قضاسندە بر قریە آدیدر محدّثیندن جلوان بن سمرە و ابراهیم بن احمد و وكیع بن احمد و احمد بن سهل البأنییون آندندر
البوباة: بانك فتحی و واوك سكونیلە بربة و بیابانە دینور فلاة كبی و بوباء یمن طریقندە بر صرب عقبە آدیدر
الباب: قپویە دینور جمعی ابواب كلور و بیبان كلور تیجان وزنندە و نادر اولەرق ابوبە كلور زیرا فعل كە فانك فتحیلەدر افعلە اوزرە جمعلنمز مؤلف بصاإردە ایتدیكە باب لفظی مدخل امكنە معناسنە موضوعدركە قپو تعبیر اولنور باب دار و باب بلدء كبی و مجازا بر شیءه وسیلەء وصول اولەجق نسنەدە استعمال اولنور و منە یقال فی العلم باب كذاو هذا العلم باب الی علم كذا ای بە یتوصل الیە و معانی ءساءرە بوندن متفر عدر و مصباحدە بو وجە اوزرە مرسومدركە باب كلمەسنك اصلی بوب اولمق اوزرە مقدردركە فتحتینلدر بناء علیە واو الفە قلب اولنمشدر بعضا بالتخصیص مضاف اولور باب الدار كبی كذلك بغداددە بر محلە اسمی اولان باب الشام كبی و اكر متضایفینە نسبت اولنورسە یالكزجە اوّلە نسبت اولنوب البابیّ دینور و ایكیسنە بردن نسبتلە البابیّ الشامی دخی دینور و یالكزجە اخیرەدە نسبت اولنور و كاەجە اول ایكی اسم تركیب اولنوب اسم واحد حكمندە قلندقتدن صكرە ایكیسنە بردن نسبت اولنوب مثلا البابشامی دینور الدار قتنی دیدكلری كبی انتهی و باب حلب ایالتندە بر بلدە آدیدر و حجر قربندە بر طاغ اسمیدر
البوّاب: توّاب وزنندە قپوجی یە دینور دربان معناسنە و بوّاب زیاد بن ابیە نام كمسەنك فرسی اسمیدر
البوابە: كتابە وزنندە قپوجیلق حرفتنە دینور
البوب: بانك فتحی و واوك سكونیلە قپوجی اولمق معناسنەدر یقال باب لە یبوب بوبا ای صاربوّابالە و دیوارە بجە و حجرە آچمق معناسنەدر یقال باب الرجل اذا حفر كوّة
التبوب: تفعل وزنندە قپوجی طوتمق معناسنەدر یقال تبوّب بوّابااذا اتخذە
الباب والبلبە: هایلە حساب و حدود مقولەسنك غایت و نهایتنە اطلاق اولنور
بابات الكتاب: نامە وە نسخەنك سطورندن عبارتدر بونك مفردی یوقدر ششارح دیركە كرجە مؤلف مفردنی انكار ایلدی لكن مفردی بابەدر كە نوع معناسنەدر هر شیءك نوعی اشخاصنی بیلمكە مدخل اولدغیچون لكن كتابە مضاف اولدقدە سطور و وجوهی ارادە اولنور و بوندە مفرد اولەرق مستعمل اولمز زیرا مراد مجموع وجوە و سطوریدر پس مؤلفك واحدی یوقدر دیمكدن مرادی بو مادەدە مستعمل ماحدی یوقدر دیمك اولور حتی اساسدە بو وجهلە مرسومدر مانصە یقال فلان من اهون باباتە الكذب و هی انواع خبثە و قال ابن مقبل* بنی عامر ما تأمرون بشاعر*تخیر بابات الكتاب هجاءیا ای اختار من وجوه الكتاب هجائ و بابە بر شیءە صالح و جسبان اولان نسنەیە اطلاق اولنور یقال هذا بابتە ای یصلح لە و یقال لیس هذا من بابتی یعنی بو بنم خرجم دكلدر و بابە روم اولكەسندە بر سرحد آدیدر و بخارا اعمالندن بر قریە آدیدر ابراهیم بن محمد بن اسحاق المحتث اول قریەدندر و بابە وجه یعنی صنف و نوع معناسنەدر جمعی بابات كلور و شرط معناسنە استعمال اولنور كە بر شیءك وقوعنە خارجدن یعنی آنك ماهیتندن خارج اولارق موقوف علیە اولان نسنەدن عبارتدر یقال هذا بابتە ای شرطە
البویب: زبیر وزنندە مصر قربندە بر قریەدر و بویب محدّثیندن عیسی بن خلادك جدّی اسمدر
البوب: بانك ضمیلە مصر دیارندە بر قریەدر
بابالابواب: خزر اولكەسندە بر سرحددر بندینك اسمیدركە حالا دمورقاپو دیدكلریدر
باب و بوبە: بانك ضمیلە و بویب زبیر وزنندە اسامئ رجالدندر
بابا:حضرت عباسك عبد معتقی اسمیدر كذلك حضرت عایشەنك كولەسی آدیدر ابدالرحمن بن بابا او باباە بالهاء و عبداللە بن بابا او بابی بالباء او بابیە بزیادةالهاء تابعیندندر
بابوبە: ضم باء و فتح یای تحتیە ایلە علی بن محمد الاسواری نام محدثك جدّیدر و احمد بن الحسن بن علی الخنّائ پدرینك جدّی اسمیدر حنا مادسندە بیان اولندی
بوبە: كذلك اسم عجمیدر ابراهیم بن بوبە و عبد الله بن احمد بن بوبە و حسن بن محمد بن بوبە محدثلردر
الباء :تشدید یایلە اعجوبە معناسنەدر كە تعجب اولنەجق عجیب نسنەیە دینور یقال اتی بالبابیە ای بالاعجوبة
بابین: تثنیە بئیەسیلە بحرین ایالتندە بر موضعدر
بابان: مرو شهرندە بر محلەدر
البیب: زیب وزنندە حوضە صو آقەجق مصلغە دینور كە قوییدن چكیلن صویی بوشالتدقدە اورادن حوضە آقوب دوكیلور و حوضك باجەسنە دینوركە حوضە صو كلجك و حوضدن طشرە آقەجق دلیكدر
البیاب: شدّاد وزنندە ازقە و اسواقدە صو كزدیرن سقایە دینور یقال هو البیاب ای الساقی یطوف باالماء
بیبە: عیبە وزنندە اسمادندر حارث بن بیبە قبیلهء مجاشع اعیانیدر


  Taşlıcalı Yahyâ Beğ’in Şehzâde Mustafa Mersiyesi Herhalde Erzurum’da iken aldım Ahmet Atilla Şentürk Bey’in Osmanlı Şiiri Antolojis...